Traumaverwerking – langetermijngevolgen van traumatisering
Het psychische trauma vormt een breuk in het leven van de getroffene. Traumatisering is geen omkeerbaar proces. De individuele psychische toestand die voor de traumatische gebeurtenis op de voorgrond trad, kan niet meer bereikt worden. Ik ga ervan uit dat trauma’s sporen nalaten die niet te elimineren zijn en iemand daarom dwingen tot het leren omgaan met de effecten van trauma’s.
Welke omvang een trauma aanneemt, hangt behalve van de ernst van de gebeurtenis – in geval van concentratiekampervaring is deze zeer groot – ook af van de constitutionele voorwaarden, van eventuele eerdere traumatiseringen en van de ontwikkelingsfase waarin de getroffene zich bevindt.1Vgl. Horie 1997, blz. 83 e.v.
Het succesvol te boven komen van een trauma, wat volgens mij nooit volledig kan slagen, hangt vooral af van de reacties van de sociale omgeving. Overlevenden van concentratiekampen vertellen dat begrip voor hun traumatische ervaringen ondersteunend werkte op het aankunnen van het leven. Afwijzend en vijandig sociaal gedrag daarentegen verergerden de pijnlijke ervaringen van de getraumatiseerden en verhoogden en bevestigden hun wantrouwen tegenover de werkelijkheid.2Vgl. Horie 1997, blz. 55. Vooral nazivervolgden die na de bevrijding uit het concentratiekamp geen erkenning kregen als slachtoffer van onderdrukkend staatsgeweld, leden aan verdere sociaal isolerende ervaringen. Hier is sprake van dubbele traumatisering, wat integratie van trauma-effecten nog verder bemoeilijkt, misschien zelfs onmogelijk maakt. Hoe slechter het lukt om de traumatische ervaring te verwerken en ermee om te gaan, des te vaker zijn psychische stoornissen3Met stoornissen worden hier geen pathologieën in de medische betekenis van de polariteit gezondheid-ziekte bedoeld. Met dit begrip moeten slechts veranderingen van de verschillende menselijke systemen worden beschreven, die deze reacties niet zouden vertonen zonder traumatische ervaringen van de betrokkenen. zichtbaar bij de getroffenen.
De langetermijngevolgen van trauma’s betreffen de cognitie, het voelen en handelen alsook verschillende lichaamsfuncties. De Canadese psychiater en psychotherapeut Michiaki Horie heeft zich beziggehouden met posttraumatische stoornissen op de genoemde gebieden. Psychische trauma’s beïnvloeden volgens hem de cognitie. Hier moet vooral de falende herinnering aan het trauma, het niet kunnen benoemen ervan, genoemd worden. Horie beschrijft bovendien het vaker optreden van zogenaamd dwangdenken. Daarbij dringen bepaalde met de traumatische ervaring verband houdende gedachten door tot het bewustzijn, die zich niet laten verdrijven. Deze dwanggedachten leiden tot fixatie op de traumatische ervaring, waar de herinnering van het slachtoffer vaak dag en nacht mee bezig is. Dwanggedachten kunnen zich bovendien uiten in perfectionisme. Omdat door de traumatische ervaring het vertrouwen in de aanwezige wereldorde geschokt werd, proberen getraumatiseerden door doelgericht honderd procent planmatig handelen zekerheid te verkrijgen.4Horie 1997, blz. 64 e.v. Dit perfectionistische streven is een poging om psychische structuur op te bouwen.
Een verder effect van trauma’s wordt gevormd door een emotionele regulatiestoornis, die zich uit in extreme schrikachtigheid. Andere symptomen van deze falende regulering zijn: chronische angsten, innerlijke spanning en paniekaanvallen.5Horie 1997, blz. 66. De oorzaak daarvoor is een verhoogde agressie, die soms door onbeheerst schreeuwen wordt gekanaliseerd. Als de agressie niet kan worden ontladen, slaat ze om in een depressie.
Door het schokken van de vertrouwde sociale wereld verandert het trauma ook het zelfbewustzijn en de kijk op zichzelf. Het geschokte wereldbeeld veroorzaakt een vaak waargenomen onvermogen om te vertrouwen en zich aan nieuwe situaties aan te passen. Wantrouwen verstoort zowel het zelfbeeld alsook het beeld van anderen en heeft dus invloed op de moeder-kindrelatie — als het getraumatiseerde overlevenden al lukt om een gezin te stichten.
Diepliggende schuldgevoelens waarvan de oorzaken niet benoemd kunnen worden, of het schuldgevoel het overleefd te hebben, zijn symptomen van traumatisering door concentratiekampgevangenschap.
Stoornissen in het cognitief-emotionele reguleringssysteem leidden onvermijdelijk tot veranderingen in gedrag en lichaamsfuncties. Misbruik van medicijnen door getraumatiseerden duidt op de poging om de emotionele instabiliteit te beïnvloeden. Daartoe worden meestal kalmerende middelen ingenomen.6Horie 1997, blz. 73.
Door trauma’s geïndiceerde somatogene stoornissen uiten zich in conversiereacties die verschillende lichaamsgebieden kunnen betreffen. Dikwijls bestaan de psychosomatische klachten uit problemen met het maagdarmkanaal en in de vorm van therapieresistente rug- en hoofdpijn.7Horie 1997, blz. 71. Door deze orgaankeuze vindt het trauma een specifieke lichamelijke uitweg, omdat de benoeming van de traumatiserende gebeurtenis onmogelijk is.
Lees verder →