Onderzoeksthema
Het onderzoeksthema vormt het vrouwenconcentratiekamp St.-Lambrecht in Opper-Stiermarken dat opvalt doordat de groep gevangenen uitsluitend bestond uit Bijbelonderzoeksters. Mijn wetenschappelijke interesse gaat uit naar zowel de geschiedkundige als de psychologische gezichtspunten. Beide zijn in het onderzoeksthema onlosmakelijk met elkaar verbonden, want de geschiedenis van de Holocaust is verantwoordelijk voor zowel het collectieve als individuele trauma.
Uitgangspunt is een specifieke concentratiekampsituatie die op een concrete wijze door bepaalde karakteristieken op de gevangen Getuigen van Jehovah inwerkte. Daarbij neem ik aan dat de leden van deze groepering hun geestelijke en morele integriteit konden bewaren, maar tegelijkertijd psychisch en fysiek letsel opliepen.
In deze context worden vragen beantwoord over de specifieke kenmerken van het vrouwenconcentratiekamp St.-Lambrecht, zoals: hoe verschilden de ervaringen van de gevangenen met die van het hoofdkamp Ravensbrück? En wat is er over het verzet in het concentratiekamp te zeggen? Verder moet de betekenis van het werk waartoe men de Bijbelonderzoeksters dwong, worden vastgesteld. Daar de vestiging van het vrouwenconcentratiekamp geen verband lijkt te hebben met het een jaar eerder gestichte mannenconcentratiekamp, rijst bovendien de vraag naar de redenen van de oprichting van het vrouwenkamp en naar het effect ervan op het mannenconcentratiekamp.
Bij voorbaat staat vast dat de homogeniteit van de gevangenen in het concentratiekamp St.-Lambrecht een belangrijk kenmerk is waardoor de psychische situatie van de individuele Bijbelonderzoeksters blijvend beïnvloed werd. Mijn psychologische vraagstelling betreft allereerst de tekenen van schending van de identiteit en de effecten van traumatische ervaringen, gegeven de voorgeschiedenis van het individu. Ook wordt de psychische verwerking tijdens gevangenschap en na de bevrijding beschouwd. Tevens is belangrijk te weten hoe de overlevenden de verschillen met het hoofdkamp beoordeelden.
Uitgaande van deze vraagstelling zal dit proefschrift de microkosmos van het concentratiekamp reconstrueren en daardoor inzichtelijk maken. Er is niet gekeken naar de waarneming van het vrouwenkamp van buitenaf, bijvoorbeeld door de plaatselijke bevolking, daar deze niet relevant is voor de beantwoording van de onderzoeksvragen.
Na de beschrijving van de bronnen en de onderzoeksmethoden volgt een kort overzicht (hoofdstuk 1) over de geloofsgemeenschap van Jehovah’s Getuigen en hun geloofsleer, over de oprichting van de organisatie en over de geschiedenis van hun vervolging gedurende het nationaalsocialisme. Het gehele gevangenencommando dat naar het zogenaamde werkkamp in Stiermarken werd overgeplaatst, was afkomstig uit het vrouwenconcentratiekamp Ravensbrück. Daarom behandelt hoofdstuk 2 de situatie in het hoofdkamp, speciaal van de Bijbelonderzoeksters die later op de transportlijst naar St.-Lambrecht kwamen. Deze beschrijving is een belangrijk en noodzakelijk facet om inzicht te krijgen in de traumatisering van de betrokkenen, die volgens specifieke fasen verloopt.
Het daarop volgende hoofdstuk zet de geschiedenis uiteen vanaf de inbeslagname van het klooster St.-Lambrecht door de nationaalsocialisten tot aan de omvorming tot SS-landgoed. Verder komt het door het militaire gezag aangestelde bestuur en de oprichting van het mannenconcentratiekamp St.-Lambrecht ter sprake, omdat deze zaken direct verband houden met het vrouwenconcentratiekamp en in deze context van belang zijn.
In hoofdstuk 4 zal, voor zover het mondelinge en schriftelijke bronnenmateriaal dat toelaat, de geschiedenis van het vrouwenconcentratiekamp met een zo groot mogelijke precisie worden gereconstrueerd. De levensverhalen van alle 23 voormalige gevangenen van St.-Lambrecht in hoofdstuk 5 zal een gedenkteken vormen voor deze slachtoffers van het naziregime. Geen van deze vrouwen behoort te worden vergeten, ook al is van een enkeling weinig biografisch materiaal beschikbaar.
Het afsluitende hoofdstuk schetst een relatie tussen de opvattingen over traumatisering door concentratiekampen en de resultaten van de interviews.
Lees verder →